Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2011

Η ηγεμονία του φόβου

του Ρίζου Καϊάφα


Πρώτα από όλα, επιτρέψτε μου να διατρανώσω την ακλόνητη πεποίθησή μου ότι το μόνο πράγμα που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος: ακατανόμαστος, άλογος, αδικαιολόγητος τρόμος, που παραλύει κάθε προσπάθειά μας να μετατρέψουμε την παραίτηση σε πρόοδο.

Φραγκλίνος Ρούσβελτ, 4 Μαρτίου 1933, Καπιτώλιο



Δεν είναι τυχαίο που ένας από τους πιο επιτυχημένους προέδρους των Η.Π.Α. ξεκίνησε την ομιλία της ορκωμοσίας του μ’ αυτές τις φράσεις. Εν μέσω της μεγάλης μεσοπολεμικής ύφεσης, ο Ρούσβελτ προσπάθησε να σταματήσει τον μηχανισμό ανατροφοδότησης της κρίσης διασκεδάζοντας τους φόβους των συμπατριωτών του. Λίγες μόλις μέρες νωρίτερα, στις 27 Φεβρουαρίου 1933, εκμεταλλευόμενος την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ, ένας άλλος ιδιοφυής δημαγωγός ονόματι Αδόλφος Χίτλερ είχε χειραγωγήσει τους φόβους του δικού του λαού για να εξασφαλίσει την απόλυτη εξουσία. Και οι δύο τα κατάφεραν γιατί κατανόησαν τη δύναμη του φόβου ως εργαλείου της πολιτικής και της ιστορίας.

Δεν ήταν βέβαια ούτε οι πρώτοι ούτε οι τελευταίοι που χρησιμοποιούσαν τα συναισθήματα ως όπλα. Εγκόσμιες και υπερκόσμιες εξουσίες πάντοτε κατασκεύαζαν εχθρούς για να εξασφαλίζουν την πρόθυμη - ή έστω απρόθυμη - συναίνεση των λαών στη διαιώνισή τους. Και για να δανειστούμε μια έννοια του πολιτιστικού μαρξισμού, ο φόβος συνέβαλλε στην «οργάνωση της συναίνεσης», στην εγκαθίδρυση μιας «ηγεμονίας» σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, ιδεολογικό επίπεδο, που εγγυόταν τη διατήρηση του εκάστοτε καθεστώτος.

Έτσι και στην εποχή μας, μια νέα ηγεμονία του φόβου οικοδομείται με γοργούς ρυθμούς γύρω μας. Ο φόβος μπορεί να αλλάζει ονόματα και πρόσωπα αλλά παραμένει πανταχού παρών. Κάποτε ήταν η επανάσταση κι ο εθνικισμός, αργότερα η απειλή του ολοκληρωτισμού, μέχρι πρόσφατα η τρομοκρατία. Σήμερα ο κυρίαρχος φόβος είναι η χρεοκοπία, η έξοδος από το Ευρώ, ο κατακερματισμός της Ε.Ε. Αύριο θα είναι η βιωσιμότητα της ανθρωπότητας, στο όνομα της οποίας θα μας ζητήσουν να κάνουμε ακόμα περισσότερες θυσίες για να στηρίξουμε το αυτοκαταστροφικό σύστημα των αγορών μέχρι τέλους. Του δικού μας τέλους, ασφαλώς, γιατί οι κυβερνώντες ήδη σχεδιάζουν εναλλακτικά σενάρια διαφυγής.

Όπως καταλαβαίνει κανείς, λοιπόν, ακόμα μεγαλύτερη σημασία κι από τον ίδιο το φόβο έχει ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται. Στην περίπτωσή μας το φόβητρο της χρεοκοπίας επιστρατεύεται για να επιβληθεί μια κατ’ ευφημισμόν πολιτική «δημοσιονομικής πειθαρχίας», που δεν μπορεί να θεραπεύσει ούτε καν τα συμπτώματα της νόσου. Ωστόσο αυτή η μεθόδευση έχει ένα ακαταμάχητο πλεονέκτημα : δεν αμφισβητεί την κυριαρχία των αγορών ούτε των μεγάλων δυνάμεων της εποχής μας. Κι από την άλλη πλευρά κάνει τους πολίτες να αισθάνονται ανίσχυροι και να αναζητούν αντί μιας αλλαγής κάποιον αποδιοπομπαίο τράγο.

Για να καταπολεμήσουμε αυτή την παραλυσία χρειαζόμαστε ήρωες. Πολλούς μικρούς καθημερινούς ήρωες, πρόθυμους να αναμετρηθούν πρωτίστως με τον ίδιο τους τον εαυτό. Ήρωες μπορούμε να γίνουμε όλοι μας αν εναντιωθούμε στη μοίρα που κάποιοι άλλοι ορίζουν για μας. Κι αν χαράξουμε το δικό μας δύσκολο αλλά ελπιδοφόρο δρόμο. Βέβαια υπάρχει πάντα ο φόβος της αποτυχίας. Αυτό όμως είναι και το νόημα του ηρωισμού: ήρωας δεν είναι αυτός που δεν φοβάται αλλά αυτός που καταφέρνει να μετατρέψει το  φόβο σε δράση και δημιουργικότητα…

1 σχόλιο: